Tema 1 / T4 : PERGERAKAN PLAT TEKTONIK .

Tema 1    :  Pergerakan    Plat Tektonik

1.0.  Struktur Bumi

1.                                                           Lapisan bumi

-   kerak bumi

-   mantel

-   teras luar

-   teras dalam

2.           

               2.0 Lapisan kerak bumi

-   Sial

-   Sima

Kedudukan  lapisan sial  dan sima.

3.            3.0.  Ciri-ciri lapisan Sial dan Sima

Ciri-ciri lapisan Sial	Ciri-ciri  lapisan Sima
1. Terletak di atas Sima	1. Terletak di bawah Sial
2. Ketebalan antara 30 - 50  km	2. Ketebalan antara 5 – 10  km
3. Ketumpatan antara 2.6 –  2.7	3. Ketumpatan antara 2.8 –  3.1
4. Kaya dengan silika dan  aluminium	4. Kaya silica,besi dan  magnesium
5. Batuan utama ialah  granit	5. Batuan utama ialah  basalt

4.            

           4.0. Ciri-ciri teras luar dan teras dalam

Ciri-ciri  Teras Luar	Ciri-ciri  Teras Dalam
Terletak antara 2900 -  5150 km dari permukaan  bumi	Terletak antara 5150 -  6370 km dari permukaan  bumi
Ketumpatan antara              10.0 - 12.3	Ketumpatan antara  13.3   – 13.6
Suhu dalam lingkungan  3000ºC	Suhu dalam lingkungan  5000ºC
Batuan dalam bentuk  cecair	Batuan dalam bentuk  pepejal

5.0.  Pergerakan Plat Tektonik

         5.1. Konsep  : 

                -  Pergerakan  kepingan  kerak-kerak  bumi.

                -  Disebabkan  oleh  arus perolakan  di lapisan mantel.

                -  Arus perolakan menyebabkan wujudnya  kuasa 

                    mampat  dan regangan pada  kerak  bumi.

                -  Kuasa regangan  dan  mampatan akan menyebabkan  

                   pergerakan  kepingan  kerak bumi.

1.                     -   Pola  pergerakan plat akan  menyebabkan :

         1.  Pertembungan plat

         2.  Pencapahan / pemisahan plat.

       

  

   Pola perolakan  haba  di lapisan mantel yang  mempengaruhi pergerakan

 kerak bumi  dan  membentuk  pelbagai  bentuk muka  bumi .

           5.2.  Pertembungan  plat akan menyebabkan  proses  lipatan.

          

               

              

         

        5.3.  Pencapahan plat akan  menyebabkan sesaran / gelinciran.

                   

     

5.4. Pergerakan plat  tektonik dikaitkan dengan Teori hanyutan 

    Benua yang  menjadi asas kepada pembentuk benua dan  

      pelbagai bentuk muka bumi  pada  hari  ini 

- Teori Alfred Wegener.

2.           5.5.  Jenis-jenis pertembungan plat

             

                                                                      

     5.5.1. Pertembungan plat lautan dengan plat lautan

        -   akan  menghasilkan  akra  pulau  dan gunung berapi 

             di  dasar  laut.

                                                   

                                                                                       

                                                                                                                                                                  

                              Gunung berapi Anak Karakatau ( Pulau Jawa ).

             

 5.5.2. Pertembungan plat lautan dengan plat benua.

      -   Pembentukan Gunung berapi / jurang lautan.

                    

                     Gunung Berapi  Merapi  ( Pulau Jawa )

                              

                       

     

       5.5.3 Pertembungan plat benua dengan plat benua.

           -   sistem gunung  lipat.

                

                         Sistem Gunung  lipat muda.

5.6. Bentuk muka bumi  dan  kesan pergerakan plat 

        tektonik.

         5.6.1. Kesan pergerakan  plat  tektonik :

          - Kejadian Gempa bumi.

          - Kejadian Letusan Gunung  berapi .

          - Kejadian  Tsunami.

             

              5.6.2.  Pergerakan  plat  tektonik dan                                                Kejadian Gempa bumi.

- Gempa bumi  - fenomena pergerakan  mengejut di bahagian permukaan bumi akibat pelepasan tenaga  yang tingi secara tiba-tiba di  bahagian sempadan plat tektonik  yang memanjang dan retak yang bergeser dalam kerak bumi.

   

Garisan berwarna hitam  - garisan  sesar / Lingkaran  api  pasifik  yang biasanya dikaitkan  dengan kejadian gempa  bumi  dan  letusan gunung  berapi.         

                   

      

         5.6.3. Pergerakan Plat Tektonik  dan Letusan

                          Gunung   Berapi.

               Kaitan pergerakan arus  perolakan , plat tektonik dengan

                         gunung  berapi serta  gempa bumi.

-  Semasa pertembungan plat lautan dengan plat lautan atau  sebahagian daripada kerak bumi akan  menjunam  kelapisan mantel dan  mencair  lalu  membentuk lapisan batolit.

- Akibat haba  dan  tekanan  yang  tinggi di lapisan batolit , batuan cair  ini  akan  mengalir keluar melalui rekahan-rekahan yang  terdapat  pada  kerak bumi.

- Kekuatan aliran batuan cair  keluar  ke permukaan kerak bumi  bergantung  kepada tekanan haba , jenis batuan dan faktor-faktor lain .

- Batuan cair yang keluar dan beku  ke atas   bumi  dinamakan lava  dan  yang cair  serta sebahagiannya membeku di dalam lapisan batuan / kerak bumi  dinamakan magma.

- Batuan yang  terhasil daripada pembekuan  lava dan magma gunung berapi  dinamakan batuan igneus.

- Batuan Igneus rejahan  - batuan cair yang membeku dicelah-celah rekahan batuan .

- Batuan Igneus terobosan - lava yang terhasil daripada proses penyejukan lava yang keluar akibat letusan gunung berapi. 

                         

5.6.4. Pergerakan Plat  tektonik  & fenomena  Tsunami.

- Tsunami merupakan satu siri ombak besar  yang berlaku selepas gempa bumi (dalam laut), tanah runtuh, aktiviti gunung berapi, letupan, atau hentaman meteor dalam atau berhampiran laut. 

 

- Tenaga setiap tsunami adalah tetap, fungsi ketinggiannya dan kelajuannya. Dengan itu, apabila gelombang menghampiri pantai, ketinggiannya meningkat sementara kelajuannya menurun. 

                                                  

   5.6.5. Kronologi  Tsunami  dengan Kejadian Gempa bumi / letusan gunung berapi.

- Letusan gunung berapi  & gempa bumi dilaut.

- Gegaran pada  kerak bumi dipindahkan  ke bentuk gelombang di bawah permukaan air  laut .

- Gelombang  dibawah permukaan air laut akan membentuk ombak yang besar. 

- Ombak  besar  dengan kelajuan  yang tinggi membentuk tsunami.

5.7.1. Kesan negatif  Gempa bumi  / Letusan Gunung     

          berapi  / Tsunami kepada  manusia.

1. kematian.

2. Kemusnahan harta benda.

3. kemusnahan infrastruktur.

4. Trauma.

5. Penyebaran wabak  penyakit.

6. Kekurangan  makanan / kebuluran - tanaman / 

    kawasan pertanian  banyak  yang  musnah .

7. Meningkatkan kos yang  tinggi  untuk  membaikpulih    kerosakan.

5.7.2. Kesan positif  Gempa bumi  / Letusan Gunung                  berapi  / Tsunami kepada  manusia.

1. Meningkatkan kesuburan tanih  - lava bes / tanaman padi .      Cth :  Pulau Jawa  , Indonesia .

2.  Daya tarikan pelancongan / ekopelancongan  - permandangan kawasan gunung berapi . Cth : Danau Toba , Bukit Tinggi , Sumatera . 

3.  Sumber tenaga elektrik  - tenaga geoterma  - penggunaan wap panas gunung berapi untuk menghasilkan tenaga elektrik atau memanaskan ruang dalaman kediaman . Cth : Iceland .

4.  Aktiviti perlombongan . Cth : aktiviti melombong sulfur  , bahan mentah industri baja .

5.  Penghasilan sumber / bahan ramuan kecantikan  / industri SPA  / rawatan kecantikan secara tradisonal .

6. Aktiviti penyelidikan  dan  pembangunan .

 

5.7.2. Kesan Gempa bumi  / Letusan Gunung  

          berapi  / Tsunami kepada  alam sekitar fizikal.

1. Pencemaran  air.

2. Pencemaran udara.

3. Jerebu.

4. kemusnahan habitat  dan rantaian makanan.

5. Hakisan pantai  /ombak.

6. Tanah runtuh.

7. Peningkatan suhu setempat.

8. Perubahan pandang  darat fizikal / lanskap.

9. kebakaran  hutan.

 

5.8.0. Langkah Mengurangkan Risiko Akibat Proses Pergerakan Tektonik.

1.  Membina  dan  mengaktifkan  sistem amaran awal.

2.  Sentiasa memberi latihan  pengurusan menghadapi 

      bencana alam.

3.  Membina  kediaman  jauh  daripada  pantai  , di 

     kawasan tanah  tinggi  dan  jauh dari  pusat gempa.

4.  Membina bangunan  dengan  menggunakan 

     teknologi  tahan  bencana alam  seperti  gegelang        getah yang mampu  menyerap  tekanan  dan          

      gegaran yang  disebabkan gempa bumi (di Jepun).

5.  Menanam  lebih  banyak pokok  bakau  di kawasan 

     pinggir pantai - berupaya menahan rempuhan  dan 

     mengurangkan kelajuan tsunami  dan 

     mengurangkan  kesan kerosakan .

6. Mengadakan  kempen pengurusan risiko  dan 

    kaedah penyelamat semasa  menghadapi bencana    alam akibat proses pergerakan tektonik.

Getaran  searas  dan seiras .

Soalan 1 : Bagaimanakah kejadian gempa bumi berlaku                                                                   SPM 2022   ( 4m )

Kehendak Soalan : 

Calon diminta memperihalkan  proses  pembentukan gempa bumi.

Kerangka Jawapan : 

- Wujud perolakan arus di lapisan mantel.

- Menyebabkan tekanan kepada kerak bumi.

- Hasilkan pergerakan plat tektonik.

- Akibatkan pertembungan dua plat .

    1. Plat lautan dengan plat benua.

    2. Plat lautan dengan plat benua .

    3. Plat lautan  dengan plat lautan .

- Turut melibatkan proses sesaran . pencapahan plat.

- Magma mengalir keluar menerusi rekahan kerak bumi .

- Tekanan tinggi  dan geresan pada batuan hasilkan gegaran / gempa bumi .

Contoh  Jawapan :

  Kejadian gempa bumi berlaku apabila wujud perolakan haba  dan   tekanan tinggi dalam   lapisan mantel . Keadaan ini akan menyebabkan  pergerakan  pada plat tektonik yang membentuk sebahagian daripada kerak bumi . Hal ini  akan  menyebabkan berlakunya  proses pertembungan  plat atau pencapahan plat .  Proses pertembungan  dan pencapahan plat  ini akan mewujudkan rekahan pada kerak bumi . Tekanan tinggi di bawah kerak bumi akan menyebabkan geseran yang kuat apabila tekanan udara  dan magma panas bergeser dengan batuan  lalu membentuk gegaran yang kuat di sekitar rekahan yang menjadi  titik punca gempa bumi .